การสืบพันธุ์เป็นวิธีการธรรมชาติในการขยายเผ่าพันธุ์ของมนุษย์ ทุกคนที่เกิดมาบนโลกนี้ล้วนเกิดมาจากการผสมพันธุ์ของเซลล์ไข่และอสุจิจากพ่อและแม่ทั้งนั้น แต่หากเมื่อใดที่เซลล์ทั้งสองเกิดความผิดปกติไป ก็คงจะทำให้มนุษย์ไม่สามารถแพร่พันธุ์ได้ดังเดิม หรือที่เราเรียกกันว่า “เป็นหมัน” นั่นเอง

    การที่คู่สมรสอยู่ด้วยกันมานานพอสมควรโดยไม่ได้มีการคุมกำเนิด แล้วฝ่ายหญิงยังไม่ตั้งครรภ์ น่าจะเป็นจุดที่บ่งบอกได้ว่า ไม่ฝ่ายชายก็ฝ่ายหญิงที่น่าจะมีความผิดปกติเกี่ยวกับระบบอวัยวะในส่วนนี้ ซึ่งสาเหตุที่ส่งผลให้เกิดเหตุการณ์เช่นนี้ก็มีได้หลากหลายประการ ดังต่อไปนี้

    หากเป็นความผิดปกติของฝ่ายชาย ก็มักจะมีสาเหตุมาจากความผิดปกติของอวัยวะสืบพันธุ์ ไม่ว่าจะเป็นความเครียด การสร้างตัวอสุจิที่ผิดปกติมาตั้งแต่เกิด  การกระทบกระเทือนบริเวณลูกอัณฑะ การถูกแสงรังสีมากเกินไป ท่อทางเดินของตัวอสุจิตีบหรือตัน น้ำเชื้อมีลักษณะเป็นกรดด่างผิดปกติ ความผิดปกติเกี่ยวกับต่อมไร้ท่อทำให้ร่างกายขาดฮอร์โมนบางอย่าง ตลอดจนการติดยาเสพติด เหล้า หรือบุหรี่

    ส่วนฝ่ายหญิงก็มีโอกาสเป็นหมันได้เช่นกัน สาเหตุการเป็นหมันเกิดได้จากความพิการมาแต่กำเนิด เช่น ไม่มีช่องคลอด ไม่มีมดลูก หรือไม่มีรังไข่ นอกจากนี้อาจมีสาเหตุมาจากการตีบตันของช่องคลอดหรือท่อนำไข่ การอักเสบจากของเชื้อจุลินทรีย์ที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงความเป็นกรดด่างในช่องคลอดจนทำให้ตัวอสุจิตาย การเกิดเนื้องอกในมดลูก เยื่อบุมดลูกไม่สมบูรณ์ ภาวะหดเกร็งของท่อมดลูก ความผิดปกติของฮอร์โมนที่มีผลต่อการตกไข่ ต่อมธัยรอยด์ทำงานมากหรือน้อยเกินไป การฝ่ผของไข่ หรือความผิดปกติของต่อมหมวกไต เป็นต้น

    หากคู่สามีภรรยาคู่ไหนที่เริ่มพบสัญญาณความผิดปกติ ก็ควรรีบไปพบแพทย์เพื่อตรวจหาความผิดปกตินั้นๆ ซึ่งวิธีการตรวจสอบที่ถูกต้องจะต้องได้รับการตรวจทั้งฝ่ายหญิงและฝ่ายชาย บ่อยครั้งที่ฝ่ายภรรยาเป็นเพียงผู้เดียวที่มาตรวจสอบความผิดปกติ ทั้งที่จริงๆแล้วความผิดปกติที่เกิดขึ้นมาจากตัวสามีเป็นหลัก

    วิธีการตรวจวิเคราะห์โดยแพทย์จะเริ่มต้นจากการซักถามประวัติครอบครัว ประวัติส่วนตัว หรือรายละเอียดการเจ็บป่วยในอดีต เพราะข้อมูลต่างๆเหล่านี้ล้วนมีผลต่อการวินิจฉัยโรคทั้งสิ้น หลังจากซักถามข้อมูลกันเรียบร้อยแล้วก็จะเข้าสู่ขั้นตอนการตรวจร่างกาย ซึ่งคุณหมอจะทำการตรวจทั้งร่างกายโดยทั่วไปและตรวจอวัยวะสืบพันธุ์อย่างละเอียด เพื่อสืบหาความผิดปกติของอวัยวะในทุกๆส่วน โดยจะดูทั้งรูปร่างลักษณะที่ผิดปกติไปและดูลักษณะของเส้นเลือด ทั้งหมดนี้ก็เพื่อเก็บข้อมูลที่แท้จริงเพื่อนำไปใช้ในการวินิจฉัยโรคนั่นเอง

    นอกจากการตรวจร่างกายแล้ว ก็จะต้องมีการตรวจปัสสาวะ ตรวจเลือด หรือตรวจหาจำนวนของฮอร์โมนในปัสสาวะด้วยวิธีวิเคราะห์ทางห้องปฏิบัติการ รวมไปถึงการตรวจวิเคราะห์น้ำเชื้ออย่างละเอียด เพื่อดูลักษณะ การเคลื่อนไหว และปริมาณของอสุจิในเพศชายว่าอยู่ในเกณฑ์ปกติหรือไม่ ซึ่งก่อนการตรวจ คุณผู้ชายจะต้องมีการเตรียมตัวด้วยการงดการมีเพศสัมพันธุ์อย่างน้อย 3-5 วัน เพื่อให้ผลวิเคราะห์ที่ได้มีค่าที่ถูกต้องอย่างแท้จริง

    จำนวนอสุจิถือเป็นหนึ่งในตัวชี้วัดที่สำคัญที่บ่งบอกความเป็นหมันในเพศชายได้
ชายปกติจะมีจำนวนตัวอสุจิอยู่ที่ประมาณ 60-200 ล้านตัว/ซีซี ถ้าต่ำที่สุดก็ไม่ควรน้อยไปกว่า40 ล้านตัว/ซีซี แต่สำหรับในกรณีของผู้มีบุตรยากจะพบจำนวนอสุจิอยู่ที่ 20-40 ล้านตัว/ซีซี ส่วนคนที่เป็นหมันจะพบในปริมาณที่ต่ำกว่า 10 ล้านตัว/ซีซี หรือบางครั้งอาจจะไม่พบจำนวนอสุจิเลยก็มี ซึ่งปริมาณที่น้อยขนาดนี้ย่อมไม่เหมาะสมต่อการทำให้เกิดการตั้งครรภ์อย่างแน่นอน

    หากท่านชายท่านไหนยังไม่อยากจะมีโอกาสการเข้าข่ายเป็นหมัน ก็ยังพอจะมีวิธีที่สามารถป้องกันตัวเองได้ เช่น การหลีกเลี่ยงการขี่จักรยานเป็นเวลานานโดยไม่หยุดพัก การไม่วางคอมพิวเตอร์แลปท็อปไว้บนตัก การเปลี่ยนอิริยาบถแทนที่จะนั่งอยู่กับที่นานๆโดยไม่ลุกไปไหน การหลีกเลี่ยงการแช่ตัวในอ่างน้ำอุ่นนานๆ การลดความถี่ในการสูบบุหรี่ ดื่มสุรา หรือสูบกัญชา การใส่กระจับเพื่อป้องกันอวัยวะเพศขณะเล่นกีฬา หรือการหลีกเลี่ยงการได้รับรังสีเอกซเรย์ในปริมาณสูง เป็นต้น

    ส่วนในเพศหญิงอาจจะป้องกันได้ยากกว่าในเพศชาย เนื่องจากสาเหตุที่ทำให้เป็นหมันส่วนใหญ่จะเกิดจากความผิดปกติภายในร่างกายหรือเป็นความผิดปกติที่มีมาตั้งแต่กำเนิด ฝ่ายหญิงจึงอาจทำได้เพียงการสังเกตความผิดปกติที่เกิดขึ้นกับตัวเอง และรีบแจ้งให้แพทย์ทราบทันทีเพื่อจะได้หาวิธีการตรวจสอบที่ละเอียดต่อไป นอกจากนี้ ก็ต้องหมั่นตรวจสุขภาพเพื่อเตรียมรับมือกับโรคร้ายที่อาจจะมีสิทธิเกิดขึ้นในอนาคตด้วย

    อย่างไรก็ตาม คุณสามีและคุณภรรยาไม่ต้องกังวลใจไป เพราะในปัจจุบันมีเทคโนโลยีทางการแพทย์มากมายที่จะช่วยแก้ไขปัญหาการมีลูกยากหรือการเป็นหมันได้ ไม่ว่าจะเป็นการทำกิฟท์ เด็กหลอดแก้ว อิ๊กซี่ พรอสท์ หรือเทสท์ ซึ่งล้วนแต่เป็นวิธีที่จะช่วยแก้ไขปัญหาเหล่านี้ให้หมดสิ้นไปได้ เพียงแต่การใช้วิธีเหล่านี้จำเป็นจะต้องใช้เงินในการลงทุนสักเล็กน้อย อีกทั้งยังต้องอาศัยความเอาใจใส่ให้มากๆ แต่ก็น่าจะเป็นวิธีที่คุ้มค่ากับการเกิดมาของลูกน้อยที่คุณรอคอยมานานแสนนาน