กระวานถือเป็นเครื่องเทศชนิดหนึ่งที่ใช้ในการประกอบอาหารไทยต่างๆมากมาย ไม่ว่าจะเป็นน้ำพริก แกงมัสมั่นหรือแกงกะหรี่ และด้วยกลิ่นหอมที่เป็นเอกลักษณ์บวกกับสรรพคุณในการรักษาโรค จึงทำให้กระวานกลายเป็นสมุนไพรที่โด่งดังไกลทั้งในไทยและต่างแดน ซึ่งหากพิจารณาถึงคุณประโยชน์ที่เราจะได้รับจากสมุนไพรชนิดนี้แล้ว ก็จะพบว่าต้นกระวานสามารถนำทุกๆส่วนมาใช้ประโยชน์ได้ทั้งสิ้น อีกทั้งยังเป็นพืชสมุนไพรที่ปลูกง่าย ไม่ต้องดูแลรักษามาก เจริญเติบโตได้ดีในที่ที่มีความชื้นสูง และยังสามารถปลูกเป็นพืชแซมไม้ผลหรือไม้ยืนต้นเพื่อให้ร่มเงาได้ กระวานจึงถือเป็นพืชสมุนไพรที่เป็นที่รู้จักทั่วโลก และถูกนำมาใช้ประโยชน์อย่างมากทั้งในสูตรอาหารและตำรับยาไทย
กระวานสามารถแบ่งได้ออกเป็น 2 จำพวกใหญ่ๆ คือ “กระวานแท้หรือกระวานเทศ” และ “กระวานไทย” โดยหากเป็นกระวานเทศจะมีถิ่นกำเนิดในประเทศอินเดีย ส่วนกระวานไทยก็เป็นกระวานที่ปลูกในประเทศไทย เจริญเติบโตได้ดีตามป่าเขาดิบชื้น โดยหากเป็นกระวานที่ปลูกอยู่ที่จังหวัด ‘จันทบุรี’ จะถือเป็นกระวานที่มีคุณภาพดีที่สุดในประเทศไทย
ในด้านของลักษณะทางกายภาพ ต้นกระวานถือเป็นพืชล้มลุกที่มีความสูงประมาณ 3 เมตร มีลำต้นเป็นเหง้าหรือหัวใต้ดิน ลักษณะใบเป็นใบเลี้ยงเดี่ยวออกสลับกันที่โคนต้น ตัวใบมีสีเขียว ใบโค้งมนปลายเรียวแหลม ผิวใบเรียบมัน ขนาดยาวประมาณ 12 เซนติเมตร ก้านใบโค้งเป็นกาบแข็งแรง
ส่วนดอกมีสีเหลืองสวยงาม ดอกจะเจริญมาจากส่วนเหง้าใต้ดิน แล้วออกเป็นช่อบริเวณโคนต้นเหนือผิวดิน ส่วนสำคัญของสมุนไพรชนิดนี้ก็คือ ผล ที่มีลักษณะกลมออกเป็นพวง ผิวเปลือกมีริ้วตามยาว สีขาวนวล ช่อหนึ่งๆมีผลประมาณ 10 – 20 ผล ขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางของผลเพียง 10 มิลลิเมตร ภายในผลมีเมล็ดเล็กๆสีน้ำตาลแก่ประมาณ 9 – 18 เมล็ด ทั้งผลและเมล็ดมีกลิ่นหอมฉุน รสเผ็ดและเย็น ซึ่งเป็นเอกลักษณ์ที่ไม่เหมือนกับสมุนไพรชนิดไหนๆ
ไม่ว่าจะเป็นราก ลำต้น หน่อ เปลือก แก่นของลำต้น ใบ ผลแก่ เมล็ด หรือเหง้าอ่อน ของสมุนไพรชนิดนี้ ก็สามารถนำมาใช้ประโยชน์ได้ทั้งสิ้น ยกตัวอย่างการใช้ประโยชน์เช่น ‘เมล็ด’ ใช้แก้ธาตุพิการ อุจจาระพิการ หรือบรรเทาอาการคลื่นไส้อาเจียน ‘ราก’ ใช้ขับเลือด ฟอกโลหิต ขับของเสียและสารพิษออกจากร่างกาย แก้ลมและรักษาโรครำมะนาด ‘หัวและหน่อ’ ใช้ขับพยาธิในเนื้อให้ออกทางผิวหนัง หรือใช้ทาแก้งูสวัดแก่นใช้รักษาโรคโลหิตเป็นพิษ ‘กระพี้’ ใช้รักษาโรคผิวหนังและบำรุงโลหิต ‘ใบ’ ใช้แก้ลมสันนิบาด ขับเสมหะ แก้ไข้เซื่องซึม ช่วยทำให้ฟื้นไข้เร็วขึ้น แก้ลม จุกเสียด และบำรุงกำลัง ส่วน ‘ผลแก่’ ใช้แก้อาการท้องอืดท้องเฟ้อ ขับลม และแก้อาการจุกเสียดแน่นท้อง
มากไปกว่านั้น ผลกระวานยังสามารถนำมาสกัดเป็นน้ำมันหอมระเหยที่มีกลิ่นหอมอันโดดเด่น และใช้เป็นหนึ่งในส่วนประกอบของพิกัดยาไทยได้ด้วย ส่วนประกอบของน้ำมันหอมระเหยของกระวานได้แก่ การบูร(camphor), ไพนิน(pinene), ลิโมนีน (limonene) และเมอร์ซีน (myrcene) ซึ่งมีสรรพคุณในรักษาโรคได้ดังต่อไปนี้
การรับประทานกระวานสามารถช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือดของผู้ป่วยที่เป็นโรคเบาหวานได้ เนื่องจากน้ำมันหอมระเหยที่อยู่ภายในมีผลกระตุ้นการดูดกลับของน้ำตาลกลูโคส และเสริมฤทธิ์การทำงานอินซูลินที่ช่วยในการลดระดับน้ำตาลในเลือด ผู้ป่วยที่เป็นโรคเบาหวานจึงเหมาะอย่างยิ่งที่จะใช้กระวานเป็นหนึ่งในตัวช่วยในการรักษาโรค นอกจากนี้ น้ำมันหอมระเหยจากเมล็ดกระวานยังช่วยบำรุงเลือด และทำให้การไหลเวียนเป็นไปตามปกติ อีกทั้งยังช่วยขับเสมหะ ทำให้ชุ่มคอ และดับกระหายได้ดีอีกด้วย
นอกจากนี้ ในกระวานยังมีสารอื่นๆที่มีประโยชน์ต่อร่างกายอีก เช่น สาร cineole สามารถช่วยลดการบีบตัวของลำไส้เล็ก สารกลุ่มเทอร์ปีนและditerpene peroxide มีฤทธิ์ยับยั้งเชื้อมาลาเรีย Plasmodium falciparum เป็นต้น
ในด้านของการนำไปใช้ในการประกอบอาหาร กระวานก็มีส่วนช่วยเสริมให้รสชาติของอาหารให้โดดเด่นและเป็นเอกลักษณ์มากยิ่งขึ้น คนไทยนิยมใช้ยอดอ่อนของกระวานมาแกง ส่วนยอด ดอก ผล หน่อที่อ่อนๆก็มักจะนำมาต้มหรือเผาจิ้มกินกับน้ำพริก ส่วนผลและเมล็ดแก่ของกระวานก็จะถูกนำไปตากแห้งเพื่อลดความชื้นแล้วใช้เป็นเครื่องเทศสำหรับปรุงอาหารอื่นๆ ซึ่งจะช่วยเพิ่มกลิ่นของอาหารให้หอมน่ารับประทานมากยิ่งขึ้น
นอกเหนือจากคุณประโยชน์ที่สามารถพบได้อย่างมากมายในกระวานแล้ว นักวิทยาศาสตร์ยังสนใจที่จะศึกษาโทษของสมุนไพรชนิดนี้ด้วย โดยผู้เชี่ยวชาญได้ทำการวิเคราะห์ถึงความเป็นพิษของต้นกระวานโดยการทดสอบกับหนูทดลองได้ผลสรุปว่า การรับประทานกระวานมีความปลอดภัยสูงมาก และไม่มีโทษต่อร่างกายแม้เราจะรับประทานเข้าไปในปริมาณมากก็ตาม ด้วยเหตุนี้เองจึงทำให้กระวานกลายเป็นสมุนไพรยอดนิยม ที่สามารถรับประทานได้อย่างเอร็ดอร่อย สบายใจและได้ประโยชน์ที่ดีต่อร่างกายในหลายๆด้าน
เห็นแล้วใช่หรือไม่ค่ะว่า สมุนไพรไทยไม่เป็นสองรองใครเลย บางครั้งบางทีเราอาจจะยังไม่ทราบว่าสมุนไพรที่ปลูกอยู่รอบตัวเรานั้น มีประโยชน์ต่อการรักษาโรคหรือประโยชน์ในการใช้ในชีวิตประจำวันได้มากมายขนาดนี้ เพียงแค่เราเปิดตามอง เปิดสมองเรียนรู้ เพียงเท่านี้ คุณก็จะพบกับสิ่งมหัศจรรย์ที่ธรรมชาติสร้างสรรมาไว้เพื่อคุณแล้วละค่ะ
