สะเดาจัดเป็นสมุนไพรไทยที่ปลูกได้ง่าย โตเร็ว และทนสภาวะแล้งได้ดี คนไทยส่วนใหญ่รู้จักกันดีว่าสะเดาเป็นพืชผักที่มีรสขมอันแสนเป็นเอกลักษณ์ แต่ในขณะเดียวกัน สะเดาก็เต็มไปด้วยคุณประโยชน์ที่มากล้นด้วยเช่นกัน วันนี้เราจึงจะมาทำความรู้จักกับสมุนไพรชนิดนี้กันแบบเจาะลึกกันดู ถ้าพร้อมแล้วตามมาได้เลยค่ะ
สะเดาเป็นพืชที่มีถิ่นกำเนิดในประเทศอินเดีย แต่โดยทั่วไปแล้วสามารถแบ่งสะเดาออกได้เป็น 3 ชนิด ได้แก่ สะเดาอินเดีย สะเดาไทย และสะเดาช้าง ซึ่งแต่ละชนิดก็จะมีความแตกต่างกันเล็กน้อยในด้านของลักษณะทางกายภาพ แต่โดยรวมแล้ว ไม่ว่าจะรับประทานสะเดาชนิดไหนๆ ก็ยังคงได้รับคุณประโยชน์ที่ท่วมท้นไม่แตกต่างกัน
ก่อนอื่นเรามาทำความรู้จักกับสมุนไพรชนิดนี้กันก่อนดีกว่าค่ะ สะเดาจัดเป็นไม้ยืนต้นที่มีลำต้นสูงมากถึง 5-10 เมตร เรือนยอดเป็นพุ่มกลม เปลือกลำต้นมีสีน้ำตาลแดง ใบสะเดาจะมีขนาดเล็ก และมีลักษณะคล้ายขนนกหรือคล้ายรูปหอก ขนาดใบกว้างเพียงแค่ 3-4 ซม. และยาว 4-8 ซม. ใบออกแบบเรียงสลับ มีใบย่อยประมาณ 4-7 ใบ ส่วนดอกสะเดาจะมีสีขาวนวลดูโดดเด่นสะดุดตา ดอกจะออกเป็นช่อตามง่ามใบ กลีบดอกมี 5 กลีบลักษณะคล้ายช้อนแคบ ซึ่งนอกเหนือจากความสวยงามแล้ว ดอกสะเดายังมีกลิ่นหอมที่ชวนให้หลงใหลอีกด้วย
ในส่วนของการเพาะหรือขยายพันธุ์ สมุนไพรชนิดนี้สามารถขยายพันธุ์ได้ง่ายด้วยการเพาะเมล็ด และถือเป็นพันธุ์ไม้ที่เจริญเติบโตได้อย่างรวดเร็วโดยเฉพาะภูมิอากาศในแถบร้อน นอกจากนี้ยังเป็นสมุนไพรที่ค่อนข้างทนแล้ง แม้ว่าจะขาดน้ำก็ยังสามารถเจริญเติบโตได้ดีและอยู่รอดต่อไปได้
อย่างที่บอกไปแล้วข้างต้นว่า สะเดานี้มีดีที่รสขม ทุกๆส่วนในต้นสะเดาล้วนมีรสชาติขมทั้งสิ้น ซึ่งด้วยรสชาติที่ขมไม่เหมือนใคร ประกอบกับสารอาหารมากมายไม่ว่าจะเป็นโปรตีน คาร์โบไฮเดรต แคลเซียม ฟอสฟอรัส เหล็ก เส้นใย เบต้าแคโรทีน วิตามินเอ วิตามินบี 1 วิตามินบี 2 วิตามินซี และไนอาซิน ทำให้สมุนไพรชนิดนี้ถูกนำมาใช้รับประทานเพื่อการรักษาโรคต่างๆมากมาย เช่น แก้พิษ บำรุงธาตุ แก้โรคหัวใจ แก้ไข้มาลาเรีย เป็นยาสมานแผล ใช้ถ่ายพยาธิ และรักษาโรคเบาหวาน เป็นต้น ทั้งนี้ การรับประทานสะเดายังมีส่วนช่วยให้คุณรู้สึกเจริญอาหาร และทำให้รู้สึกเอร็ดอร่อยไปกับมื้ออาหารได้มากยิ่งขึ้นไปกว่าเดิม
ทีนี้มาเจาะลึกถึงคุณประโยชน์แต่ละส่วนของสมุนไพรที่ชื่อว่าสะเดากันบ้างดีกว่า หากได้รับประทานส่วนที่เป็นดอกและยอดอ่อนของสะเดาอยู่เป็นประจำแล้ว ก็จะมีผลต่อการแก้โลหิตเป็นพิษ แก้ริดสีดวง แก้อาการคันในลำคอ บำรุงธาตุ บำรุงน้ำดี ขับลม และแก้ไข้ได้
ส่วนที่เป็นใบก็มีสรรพคุณในการแก้โรคผิวหนัง ช่วยแก้น้ำเหลืองเสีย บำรุงธาตุ และช่วยย่อยอาหารได้ดีเช่นกัน หรือหากใครนำเอาก้านใบสะเดามารับประทานก็จะช่วยในการแก้ไข้ทั่วไปหรือไข้จับสั่น ทำยารักษาไข้มาลาเรีย แก้ท้องร่วง แก้กระษัย และแก้ร้อนในกระหายน้ำได้ด้วย ยังไม่หมดเพียงเท่านี้ เพราะส่วนที่เป็นรากของต้นสะเดาก็ยังมีส่วนในการรักษาโรคกระเพาะ แก้โรคผิวหนัง แก้เสมหะ และช่วยทำให้อาเจียนได้เป็นอย่างนี้ หรือหากใครนำเอาผลสะเดามารับประทาน รสขมที่ได้มาจากสาร bakayanin ที่อยู่ในผลสะเดา ก็
จะมีฤทธิ์ในการช่วยถ่ายพยาธิ แก้ริดสีดวง และเป็นยาระบายชั้นดีไม่แพ้ยาชนิดไหนๆ ส่วนเมล็ดสะเดาที่อุดมไปด้วยองค์ประกอบของน้ำมัน ถ้านำมาสกัดจนได้เป็นน้ำมันสะเดาออกมา ก็สามารถนำไปใช้ในการรักษาโรคผิวหนัง และมีฤทธิ์เป็นยาฆ่าแมลงในพืชผักสวนครัวอื่นๆได้
โดยมากคนทั่วไปนิยมนำเอาสะเดามาลวกจิ้มกินกับน้ำพริกเพื่อลดความขมในตัวของมัน หรืออาจจะนำสะเดามาใช้เป็นเครื่องเคียงเพื่อรับประทานคู่กับน้ำปลาหวานก็อร่อยได้ไม่แพ้กัน ซึ่งใครถนัดหรือชอบจะรับประทานแบบไหน ก็เชิญได้ตามสบายเลยค่ะ แต่รับรองได้เลยว่า ไม่ว่าจะรับประทานแบบไหนๆ ก็ได้ประโยชน์ไม่ยิ่งหย่อนไปกว่ากันอย่างแน่นอน
นอกเหนือไปจากคุณประโยชน์ด้านการป้องกันโรคแล้ว สะเดายังเป็นสมุนไพรที่สามารถนำมาใช้ประโยชน์ด้านอื่นๆได้อีกด้วย เนื่องจากสะเดาเป็นไม้ยืนต้นที่มีขนาดใหญ่ ดังนั้นต้นสะเดาจึงสามารถแผ่กิ่งก้านสาขาออกไปได้ในวงกว้าง และช่วยให้เกิดเป็นร่มเงาหรือกันลมได้ ส่วนเนื้อไม้จากลำต้นที่ได้จากต้นสะเดาก็มีความแข็งแรงเป็นอย่างมาก จึงมีหลายๆคนเลือกที่จะใช้เนื้อไม้จากสมุนไพรชนิดนี้มาใช้ในการก่อสร้างบ้านเรือน ทำเสาเข็ม รวมถึงการใช้สร้างเฟอร์นิเจอร์ต่างๆก็สวยงามไปอีกแบบ หรือหากใครอยากจะนำเอาเนื้อไม้จากต้นสะเดามาเป็นเชื้อเพลิงจุดติดไฟก็สามารถทำได้อย่างดีเช่นกัน
ใครจะรู้ว่าสมุนไพรเพียงต้นเดียวจะมีประโยชน์ได้มากมายครอบจักรวาลชนาดนี้ เพราะไม่เพียงแต่จะใช้ในการป้องกันและรักษาโรคตามที่ควรจะเป็นหน้าที่ของสมุนไพรแล้ว สะเดายังสามารถใช้ในการตกแต่งบ้านเรือน ให้ร่มเงา และใช้ในการสร้างสิ่งปลูกสร้างได้ดีอีกด้วย ได้เห็นถึงคุณประโยชน์ของสมุนไพรชนิดนี้กันไปแล้ว ก็อย่าลืมนำมันมาใช้ให้ถูกวิธีกันด้วยนะคะ จะได้รับประโยชน์ดีๆจากสมุนไพรไทยอย่างเต็มที่ไปเลย
